با توجه به روند افزایشی تولید کالاها و خدمات و افزایش تنوع آن‌ها، ايجاد سیستم‌های طبقه‌بندی و كدگذاری استاندارد برای مديريت صحيح اقلام ضرورت دارد. طبقه‌بندی کالاها و خدمات پس از این كه در سطح كلان انجام شد، بازهم ادامه می‌يابد و هر يک از زيرگروه‌ها، به زيرمجموعه‌های كوچک‌تری تقسيم می‌شوند، پس از آن زيرمجموعه‌ها را نيز می‌توان به بخش‌های كوچک‌تری تقسيم كرد. هر يک از اين مراحل تقسیم‌بندی را يک سطح می‌ناميم.
طبقه‌بندی چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
- می‌توان اهداف و کارکردهای زیر را برای طبقه‌بندی برشمرد:
- قرار دادن اقلام و موجودی‌ها در دسته‌های کنترل‌پذیر
- ايجاد سرعت در بازيابی و انتقال اطلاعات
- آماده‌سازی ساختار طبقه‌بندی برای كدگذاری كالاها
- نظام دادن به اطلاعات برای مقايسه درست آن‌ها
به‌طور کلی می‌توان گفت هدف طبقه‌بندی کالاها، فراهم كردن ابزاری برای مديريت اطلاعات، تسهيل در عمليات لجستيک و افزايش كارايی و بهره‌وری است.
سیستم‌های طبقه‌بندی و كدگذاری كالا در سطح بين‌المللی
سیستم‌های فراگير کدگذاری کالاها و خدمات انواع مختلفی دارند که می‌توان آن‌ها را در چند گونه دسته‌بندی کرد. برخي از اين سيستم‌ها، برای ايجاد هماهنگی و تسهيل تعاملات تجاری بين کشورها به کار می‌‌روند؛ مانند سیستم HS Code؛ دسته ديگر سيستم‌هايی هستند که برای مقايسه آمارهای اقتصادی بين کشورها و مناطق مختلف کاربرد دارند. طبقه‌بندی محوری محصولات(CPC) و طبقه‌بندی استاندارد تجارت بين‌المللی(SITC) مهم‌ترین سيستم‌هايی هستند که در اين دسته جای دارند.
سيستم هماهنگ توصيف و كدگذاری كالاهای گمرک يا HS Code
این سیستم با ایجاد یک زبان مشترک و شناخته‌شده از کالاها موجب تسهيل امور گمركی و بازرگانی بين كشورها شده و از این طریق باعث هماهنگی در مبادلات تجاری بين كشورها می‌شود. علاوه بر آن بسياری از كشورها از جمله ايران كه برای حمايت از توليدكنندگان داخلی تعرفه گمركی تعيين و بر واردات اعمال می‌كنند، اعلام تعرفه هر گروه كالا را بر اساس كدهای HS انجام می‌دهند. سیستم طبقه‌بندی HS Code با هدف ساده‌سازی تجارت بین‌الملل، جمع‌‌آوری و تجزيه‌وتحليل آمارهای بازرگانی بین‌المللی (آمارهای صادرات و واردات) و استفاده از يک مبنای يکنواخت جهت طبقه‌بندی کالاها شکل گرفته است. به همين دلیل از کدهای HS در اسناد بازرگانی، برنامه‌های کامپيوتری و مذاکرات بين‌المللی استفاده می‌شود.
در سطح بین‌المللی این سیستم جریان تجارت بین‌المللی را در سطح کدهای 2 ، 4 یا 6 رقمی طبقه‌بندی می‌کند. دو رقم اول کد HS، فصلی را مشخص می‌کند که کالا در آن قرار گرفته است، به عنوان مثال کد 59 نشان‌دهنده قهوه، چای و ادویه جات است. کد چهار رقمی HS نشان‌دهنده زیر فصل است، برای نمونه کد 5952 نشان‌دهنده چای است. کد شش رقمی HS جزئیات بیشتری از کالا را نشان می‌دهد، به عنوان مثال کد 595210 نشان‌دهنده چای سبز است. تا سطح کدهای شش رقمی تمام کشورها کالاها را به شیوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی یکسانی طبقه‌بندی می‌کنند، اما ممکن است برخی کشورها برای تصریح بیشتر کالاها از کدهایی با ارقام بیشتری استفاده کنند. در ایران جریان تجارت بین‌المللی در سطح کدهای هشت رقمی HS طبقه‌بندی شده است و حدود 9600 کد برای طبقه‌بندی جریان تجارت بین‌الملل در نظر گرفته می‌شود. کدهای HS در شش نسخه‌‌ی مختلف 1992 ،1996 ،2002 ،2007 ،2012 و 2017 موجود اند.
سیستم SITC
سیستم SITC یا سیستم طبقه‌بندی استاندارد تجارت بين‌المللی، سیستم طبقه‌بندی است که توسط شورای اجتماعی، اقتصادی سازمان ملل و برای مشخص کردن اين موضوع که ساختار تجارت بين کشورها در طول زمان به چه صورت تغيير می‌کند و همچنین جهت گردآوری آمارهای تجاری مفيد برای کشورهای مختلف در دوره‌های زمانی به وجود آمده است. هدف از ايجاد اين طبقه‌بندی، تجميع آمارهای بين‌المللی تمام کالاهای تجاری و ايجاد امكان مقايسه بين آمارهای تجاری كشورهای مختلف است.
این سیستم طبقه‌بندی کالاها را بر حسب مواد به کار رفته در تولید آن، میزان فرآوری، عملیات تولید بر روی کالا و نوع استفاده از کالاها تقسیم‌بندی می‌کند. دراین نظام جریان تجارت بین‌الملل در هشت بخش اصلی با کدهای یک رقمی و 64 بخش فرعی با کدهای دو رقمی تقسیم‌بندی می‌شود، این تقسیم‌بندی در سطح کدهای سه و پنج رقمی ادامه پیدا می‌کند. سیستم SITC در سال 1950 منتشر شد و تا کنون چهار بار مورد بازبینی قرار گرفته است.
سيستم CPC
يكی دیگر از نظام‌های طبقه‌بندی كه زير نظر سازمان ملل توسعه‌یافته است طبقه‌بندی محوری محصولات است، كه به‌طور اختصار CPC ناميده می‌شود. اين سيستم دارای 5 سطح بوده و تمامی کالاها و خدمات قابل حمل و غیرقابل حمل از جمله زمين خالی را هم طبقه‌بندی و کدگذاری می‌کند. فراهم آوردن چارچوبی برای مقايسه بين‌المللی آمارهايی که به کالاها، خدمات و دارایی‌ها می‌پردازد را می‌توان مهم‌ترین هدف طبقه‌بندی CPC دانست.
تبدیل انواع نظام‌های طبقه‌بندی به یکدیگر
نسخه‌های مختلف طبقه‌بندی‌های مرسوم آمارهای تجارت بین المللی از جمله HS وSITC قابلیت تبدیل به یکدیگر را دارند؛ جداول تبدیل آن‌ها توسط دایره آماری سازمان ملل (UNSD) منتشر می‌شود.
ثبت ديدگاه