سازمان همکاری شانگهای (SCO) یا پیمان شانگهای، یک اتحاد سیاسی، اقتصادی و امنیتی اوراسیایی است که در ۲۶ آپریل ۱۹۹۶ در شانگهای چین، توسط رهبران کشورهای چین، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه و تاجیکستان ایجاد شد. SCOبزرگترین سازمان منطقه‌ای در جهان از نظر پوشش جغرافیایی و جمعیت است که سه پنجم قاره اوراسیا و نزدیک به نیمی از جمعیت دنیا را پوشش می‌دهد.
اعضای سازمان همکاری شانگهای
پس از پیوستن کشور ازبکستان به این سازمان در سال ۲۰۰۱، منشور سازمان همکاری شانگهای در ژوئن 2002 امضا شد و سر انجام در 19 سپتامبر 2003 لازم الاجرا شد. در ۹ ژوئن ۲۰۱۷ با پیوستن دو کشور هند و پاکستان به این سازمان، اعضای آن به نه نفر افزایش یافت. به تازگی در ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۱، ایران نیز به عنوان عضو رسمی این سازمان پذیرفته شد است. علاوه بر ده عضو اصلی ذکر شده، کشورهای ارمنستان، جمهوری آذربایجان، کامبوج، نپال، ترکیه و سریلانکا به عنوان شرکای گفت‌وگو و کشورهای مغولستان، افغانستان و بلاروس به عنوان عضو‌های ناظر این توافقنامه شناخته می‌شوند. هرچند که در اجلاس بیست‌ویکم کشور تاجیکستان به عنوان کشور میزبان، با حضور نماینده طالبان در نشست شانگهای موافقت نکرد.
اهداف سازمان همکاری شانگهای
سازمان همکاری شانگهای غالباً به عنوان یک سازمان ضد غربی شناخته می‌شود و برخی حتی آن را “ضد ناتو” می‌نامند. بسیاری از تحلیل‌گران سیاسی اعتقاد دارند سازمان همکاری شانگهای نمادی از تغییر پویایی قدرت جهانی از آمریکا و کشورهای غربی به سمت قدرت های شرقی است. یکی از اهداف مهم SCO، حفظ منافع سیاسی کشورهای عضو و ارتقای همکاری‌های امنیتی، اقتصادی و تجاری بین آن‌ها است؛ به همین دلیل به‌طور مرتب، برای ارتقاء همکاری و هماهنگی علیه تروریسم و سایر تهدیدهای خارجی و حفظ صلح و ثبات منطقه‌ای، تمرینات نظامی برای کشورهای عضو این سازمان در نظر گرفته می‌شود.
عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای
عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای، نشان‌دهنده تلاش‌های تهران، برای افزایش حضور بین‌المللی خود، از طریق گسترش روابط دو جانبه و چند جانبه با روسیه، چین و کشورهای آسیای مرکزی است. پیوستن به سازمان همکاری شانگهای یک هدف دیرینه برای تهران بوده است، این تلاش‌ها نه تنها نشان‌دهنده رویکرد سیاسی ایران در قبال خاورمیانه، بلکه نشان‌دهنده گسترش روابط بین‌المللی جمهوری اسلامی با شرق است. عضویت کامل به عنوان وسیله‌ای برای تهران برای تحکیم این روابط منطقه‌ای تلقی می‌شود. حکومت ایران با تاکید مکرر بر اقدامات خود برای جلوگیری از قاچاق مواد مخدر، حمایت از پناهندگان و … ، خود را به عنوان یک شریک مطلوب برای اعضای این توافقنامه معرفی کرده است.
چنین تلاش‌هایی با توجه به مبارزه مداوم تهران علیه ایالات متحده اهمیت بیشتری می‌یابد؛ همچنین نمی‌توان نادیده گرفت که عضویت، نقش ایران در مدیریت امنیت منطقه‌ای را تقویت می‌کند. اکنون ایران می‌تواند در تصمیم‌گیری‌های SCO، از جمله تهیه و امضای اسناد مشارکت داشته باشد؛ هرچند به نظر نمی‌رسد که ایران قصد ایجاد تغییرات اساسی در وضعیت این سازمان داشته باشد.
جبهه کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای نسبت به طالبان
افعانستان به عنوان یک کشور ناظر در این سازمان حضور دارد. سازمان همکاری شانگهای به کشورهای ناظر اجازه می‌دهد تا به‌طور منظم در جلسات وزیران، گروه‌های کاری و ساختار منطقه‌ای ضدتروریسم شرکت کنند. در سال 2017، این سازمان تصمیم گرفت گروه تماس SCO-افغانستان را احیا کند، که نشان‌دهنده‌‌ی تمایل این سازمان برای ایفای نقش در سیاست و تجارت افغانستان است.
با این حال مانند گذشته، سیاست‌های متفاوت کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای توانایی این سازمان در پیشبرد گفت‌وگوی معنادار در مورد افغانستان با حاکمیت طالبان را محدود می‌کند. برای مثال، تاجیکستان و ازبکستان رویکردهای متضادی را در قبال طالبان اتخاذ کرده‌اند؛ تاجیکستان با دولت جدید مخالفت کرد اما ازبکستان لحنی سنجیده‌تر و سازگارتر اتخاذ کرد. با وجود این تفاوت‌ها، اعضای سازمان همکاری شانگهای به دلیل منافع عمیق در هم تنیده خود در امنیت منطقه، نگرانی فراوانی برای ثبات در افغانستان دارند. با در نظر گرفتن موقعیت پیش آمده به نظر می‌رسد بحث و گفت‌وگوها برای اتخاذ تصمیمی مشخص برای تعیین رویکرد این سازمان در مقابل دولت جدید افغانستان برای مدتی طولانی ادامه خواهد داشت.
ثبت ديدگاه